Pop-up boeken
Beweegbare boeken
Papierkunstenaars kunnen een gewoon gedrukt boek verrijken met beweegbare elementen. Een bekende vorm hiervan wordt ‘pop-up boeken’ genoemd. De term komt uit het Engels: bij het omslaan van de pagina springen er plotseling velletjes papier omhoog. Uiteindelijk verschijnt er een driedimensionale voorstelling. Bij het sluiten passen alle stukjes weer precies in elkaar.
Deze techniek wordt graag gebruikt voor kinderboeken, maar ook juist voor volwassenen worden er op deze manier artistieke, informatieve, muzikale en soms zelfs erotische 3D-voorstellingen gemaakt. Een andere vorm bestaat uit boeken waar men aan flapjes trekken kan die een element tevoorschijn roepen. Carrouselboeken worden opengeklapt, rechtop gezet en kunnen dan van alle kanten bekeken worden. Sommige boeken bevatten mengvormen van verschillende technieken.
Ontwikkeling
Experimenten met papier worden al sinds de Hoge Middeleeuwen uitgevoerd. Ze dienden er toen toe om het onderricht aan volwassenen aanschouwelijk te maken. Aan het einde van de 18e eeuw ontdekten ontwerpers met name in de Angelsaksische landen dat ze kinderboeken op deze manier nog verder konden verfraaien. In de 19e eeuw zorgde Lothar Meggendorfer voor een hoogtepunt van het Aufklapp-Bilderbuch in Duitsland. Klassiek werden de sprookjesboeken van Vojtěch Kubašta die in de jaren 1960 te Praag werkzaam was. Zij werden in vele talen vertaald en in vele landen verspreid.
Tentoonstellen
De jeugdafdeling van ZB Bibliotheek van Zeeland schaft weinig tot geen pop-up boeken aan, omdat ze kwetsbaar zijn en na een paar uitleningen alweer volledig uit elkaar kunnen liggen. De Bijzondere Collecties daarentegen bezitten een kleine maar veelzijdige collectie beweegbare boeken. Deze zijn niet uitleenbaar en alleen op aanvraag in te zien. De Atlas Landwehr-Vogels bracht als eerste een aantal exemplaren binnen. Later zorgde de persoonlijke belangstelling van een conservator voor een flinke uitbreiding. Deze prachtig vorm gegeven boeken doen het erg goed wanneer ze in vitrines tentoongesteld worden, en daardoor ook het grote publiek plezier bezorgen.
Eulalie Minfred Banks ontwierp ca. 1930 het Cinderella panorama book, een voorbeeld van een carrouselboek. Zes scènes uit het sprookje van Assepoester, oorspronkelijk opgeschreven door Charles Perrault, worden tegelijk vertoond zonder dat het boekje ingeklapt hoeft te worden.
Het groot schouwburg boek van Isabella Braun uit 1883, hier als fotomechanische herdruk uit 1981, bevat bedrijven uit een korte theatervoorstelling over de vier seizoenen, gericht op kinderen. De uitklapbare en deels beweegbare afbeeldingen suggereren diepte.
Een voorbeeld van een pop-up boek voor (jong) volwassen is The Beatles story uit 1985. Gebeurtenissen uit het leven van de popgroep en enkele van hun liedjes zijn op speelse wijze driedimensionaal geïllustreerd. Hier hebben de bandleden, omringd door juichende fans, een ‘ticket to ride’ voor hun slee.
Meer informatie
Marinus Bierens, conservator bijzondere collecties
E-mail: mbierens@dezb.nl
Telefoon: 0118-654360
Veel exemplaren uit de collectie Pop-up boeken maken deel uit van de grote verzameling Oude kinderboeken. De titels die niet direct voor kinderen maar eerder voor volwassenen bestemd zijn, horen thuis bij de verzameling Bibliofiele werken.